1. Het zuidelijke portaal

Deze in eik verniste en vergulde portaal wordt toegeschreven aan de beeldhouwer Laurent DELVAUX die de deugden draagt van de kracht en de voorzichtigheid. Werd geschonken door de kanonikes Charlotte Emmanuelle de Poelgeest in 1739.

Gerestaureerd door Christian PATRIARCHE (stad Nivelles) en geplaatst in 2004.

2. Retabel van Thonon

Dit retabel uit marmer en albast is het werk van de Dinantse beeldhouwer Jean Thonon (1623). Oorspronkelijk bevond het zich in het westelijk koor en werd hier geplaatst bij de restauratie van dat koor in het begin van de 20e eeuw.

Het bevat negen voorstellingen

in albast waaronder de aanbidding der herders en legenden uit het leven van de H. Gertrude.

Dit retabel bevatte vroeger twee mooie beelden van :
- de H. Gertrude, nu geplaatst tegen de peiler bij de deur naar de markt.

- St. Pieter, nu geplaatst in de krypte.

3. Oostelijk koor

Dit koor van de 11e eeuw bedekt van de crypte. Het heet St. Pieter naar de naam van de eerste kerk waar de H. Gertrude begraven werd en

waarvan de funderingen nog zichtbaar zijn onder de hoofdbeuk in de archeologische opgravingen. Het koor met vlakke koorkap en kruisgewelven (20e eeuw) is het heiligdom van de H. Gertrudis. Haar schrijn bevindt zich in de geelkoperen kast van de 16e eeuw die geplaastst is op een arduinen verhoog.

4. De Heilige Maagd

Dit buitengewone schone beeld van een jonge maagd voorgesteld met gevouwen handen en zonder hoofddoek is van een onbekende meester. De beeldhouwer moet waarschijnlijk gezocht worden tussen de kunstenaars uit de laatste jaren van de 15e eeuw, in de onmiddellijke nabijheid van Jean BORMAN.

5. Schrijn van de H. Gertrude

Dit modern schrijn (1982) bevat de relieken van de H. Gertrude en is het werk van Felix ROULIN. Het vervangt het gotisch schrijn van 1298 dat verwoest werd door de brand van 14 Mei 1940.
Het is gemaakt uit roestvrij staal en is versierd met zilver en brons.

Het bestaat uit een centrale koffer met de relieken en vier volumes die de vorm van het schrijn veranderen in funktie van de gebruiksomstandigheden. Als het schrijn op de wagen geplaatst wordt voor de omgang van de H. Gertrude zijn 36 panelen in massief zilver zichtbaar.

6. Koorgestoelte

Dit Renaissance eiken koorgestoelte van 1566 bestaat uit 32 plaatsen bestemd voor de stifsdames in het koor der dames. De dekoratieve elementen zijn ontleend aan het heidens repertorium van de tijd.

Dit koorgestoelde werd verspreid bij de ontbinding van het kapittel op het einde van de 18e eeuw en gerestaureerd door C. Patriache.
Het koorgestoelte getuigt van de aanwezigheid in de collegiale van een kloostergemeenschap waarvan Gertrude de eerste abdis was.

8. Muurschliderijen

Van de oorspronkelijke muurschilderijen uit de collegiale zijn er enkele overgebleven. Een ervan uit de 14e eeuw, herschilderd in de 16e eeuw met olieverf, is aangebracht op de vlakke koorkap in het oostelijk koor en stelt het martelaarschap van de H. Laurentius voor. Andere zijn bewaard in de kapel van de H. Gertrude gelegen in de westbouw en in de kapel van de abdis (westelijke dwarsbeuk).

9. Werken van Laurent DELVAUX

Ze vormen de bijzonderste getuigenis van de dekoratieve praal van de collegiale vanaf de 18e eeuw tot aan het bombardement van 1940.
Delvaux (1696-1778), in Gent geboren, is een eersterangs beeldhouwer die de verschillende kunststromingen verenigt.
Werkzaam in Nivelles voert hij officiële bestellingen uit als beeldhouwer verbonden aan het hof van Karel van Lotharingen en religieus opdachten voor het kapittel van de collegiale.
Zijn werken die tentoongesteld zijn in de westelijke dwarsbeuk stellen de Apostelen, het Lam Gods, de Kracht en de Voorzichtigheid, en de Bekering van Paulus voor.

10. Pepjin de Oude en de H. Gertrude

Laurent DELVAUX stelt hier de eerste abdis voor en haar vader Pepijn de Oude, hofmeier van de koning van AUSTRASIE, Dagobert.

Sint Gertrude is voorgesteld op een triomfantelijke wijze zonder enige iconografische verwijzing en haar vader als een Romeinse keizer.

Deze beelden bevinden zich op de plaats waar de bouw van de collegiale begon in het begin van de 11e eeuw tegen een westbouw van de 10e eeuw.

11. De preekstoel

Toen Laurent DELVAUX 74 jaar was begon hij aan die preekstoel, bijgestaan voor het houtsnijwerk door LELIEVRE en voor het timmerwerk door BONNET.
Delvaux heeft de groep die Christus en de Samaritaanse voorstelt gebeiteld alsook de groepen die de parabels van de zaaier, de verloren zoon on de goede familievader voorstellen.

12. Westelijk koor

Dit koor vertoont op halve hoogte een gaanderij die de kapellen St. Gertrude en St. Agathe verbindt. Een koepel, 14 m hoog, overdekt het koor dat in het westen eindigt in een overwelfde abscis.

Dit koor van de Verlosser vormt het eerste niveau van de Westsbouw van de 12e eeuw en bevindt zich boven de overblijfselen van de eerste westbouw van de 10e eeuw.

13. De Tour wagen

Deze eiken wagen dateert van de 15e eeuw en is bestemd om het schrijn van de H. Gertrude te vervoeren ter gelegenheid van de jaarlijkse omgang die teruggaat tot de 13e eeuw.

Die ommegang, 14 km lang, gaat uit op de Zondag die volg op het feest van St Michiel, patroonheilige van de stad.

De wagen is verdeeld in 24 panelen waarop schiderijen aangebracht waren op verguld hout en die de mirakels van de H. Gertrude voorstellen. Ze werden rond 1460 geschilderd door Sourdiaus, leerling van Rogier van der weyden.

18. Jean de Nivelles

De klokkerman, Jean de Nivelles, hangt aan de laatste geleding van de zuidelijke toren van de westbouw.
Deze koperen man, die de uren slaat met zijn hamer, dateert van de 15e eeuw. Toen hing hij aan het stadhuis en kwam hier terecht rond 1620. Hij is 2,08 m lang en weegt 350 Kgr.